" الذی علم بالقلم، علم الانسان ما لم یعلم "

همان کسی که به‌وسیله­ ی قلم تعلیم کرد و به انسان، آن­چه را که نمی‌دانست، یاد داد.

آیه­ های 4 و 5 سوره (علق)

سپاس پروردگار متعال و پرورش­ دهنده ­ی جهانیان را که با روشن­ کردن قلوبمان به نور توحید، ایمان و ایثار، ما را از یوغ بندگی مستکبران رهانید و با رهنمودهای حکیمانه­ ی امام راحل (ره) و مقام معظم رهبری مدظلّه­ العالی، این موقعیت را برای ملت عزیز ایران فراهم کرد که روی پای خود بایستند و با ایمان به مبداء و اتکا به خویشتن، در راه اعتلای علم، قطع وابستگی و کسب استقلال واقعی تلاش کنند.

بخش سلامت کشور با تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در حدود ۴ دهه­ ی گذشته توانسته است به دست­‌آوردهای قابل‌توجهی هم در حوزه ­ی سلامت و هم در حوزه ­ی آموزش و پژوهش سلامت دست یابد. این موفقیت‌ها در نتیجه­ ی لطف الهی و همت مدیران و سیاست‌گذارانی حاصل شد که تلاش کردند با بهره‌گیری از دانش موجود و سرمایه ­ی ملی و مبنا قرار­دادن تکالیف مندرج در قانون اساسی، سیاست‌های کلی نظام و برنامه‌های توسعه‌ای، اقدامات و اصلاحات مختلفی را برای فراهم ­آوردن پوشش همگانی خدمات سلامت برای  آحاد مردم برنامه‌ریزی و اجرا کنند.

به جرأت می‌توان گفت که یکی از مهم­ترین اقدامات و اصلاحات کشور برای تأمین سلامت برای همه، که در سال­های اولیه­ ی پس از انقلاب و اندکی پس از تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اجرائی شد، برقراری نظام شبکه ­ی مراقبت‌های اولیه­ ی سلامت بود که ارائه­ ی خدمات را با پیاده­ سازی نظام ارجاع در سه سطح موردتوجه قرار داده بود. از دیگر اقدامات مهم اصلاحی کشور برای ارائه­ ی بهتر و بیشتر خدمات سلامت، ادغام آموزش پزشکی و نظام ارائه ­ی خدمات بهداشتی درمانی کشور بود که امکان تربیت نیروهای پزشکی و پیراپزشکی جامعه‌نگر را فراهم کرد. شواهد نشان می­دهد که اجرای این دو برنامه­ ی اصلاحی، بهبود قابل­ توجه وضعیت نشانگر­های سلامتی کشور، به­ ویژه، در بخش بهداشت را موجب شد و توانست به الگویی موفق برای توسعه ­ی عدالت در سلامت در کل کشور تبدیل شود و از کوچک‌ترین روستاها تا کلان شهرها را دربرگیرد.

ادغام آموزش پزشکی و نظام ارائه­ ی خدمات بهداشتی درمانی کشور، خودکفایی در تربیت نیروی انسانی علوم پزشکی و توسعه­ ی شبکه­ ی مراقبت‌های اولیه­­ ی بهداشتی درمانی در کنار دیگر برنامه‌ها مانند طرح ژنریک، سیاست خودگردانی بیمارستان‌ها، طرح پزشک خانواده و طرح تحول نظام سلامت، ­با هدف حل مشکلات نظام سلامت و رفع نگرانی­های جامعه در مورد آن انجام پذیرفته و در نهایت، بهبود عملکرد نظام سلامت و ارتقای سلامت جامعه را موجب شده است. ارتقای کمی و کیفی پژوهش‌ها در تمامی رشته‌های علوم پزشکی و جستجو در مشکلات بهداشتی درمانی کشور همراه با ارائه­ ی راه‌حل‌های مناسب در امور مرتبط با پیشگیری‌های ابتدایی و اولیه و مراقبت‌های درمانی و توان­بخشی سبب کاهش شیوع بیماری‌ها، مراقبت مناسب‌تر از بیماری­ها و نیز کمک به افزایش امید به زندگی در افراد جامعه شده است. با این وجود، برای رسیدن به نظام مطلوب سلامت در کشور، چالش‌هایی وجود دارد. توسعه نیافتن مراقبت‌های اولیه ­ی بهداشتی درمانی در شهرها، اجرائی نشدن کامل نظام ارجاع، بار بالای بیماری‌های غیرواگیر و تهدید بروز بیماری‌های نوپدید و بازپدید، محدودیت توجه به ابعاد سلامت روانی، اجتماعی و فرهنگی، سهم قابل‌توجه هزینه‌های سلامت از پرداختی خانوارهای ایرانی،‌ متناسب نبودن آموزش علوم پزشکی با نیازهای سلامت، کاربردی نبودن پژوهش‌های سلامت، توجه ناکافی به موضوعات فرهنگی در سلامت،‌ تغییرات اقلیمی، پیامدهای ناشی از همه‌گیری کووید­۱۹ و آثار ناشی از تحریم‌های ظالمانه علیه جمهوری اسلامی ایران در حوزه­ ی سلامت، نمونه‌هایی از این چالش‌ها هستند. چالش‌هایی که چاره‌اندیشی برای آن­ها باید در اولویت کاری سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان و صاحبان حرف پزشکی قرار گیرد تا بتوانند تغییرات پایدار و‌ هدفمند را به­ منظور تقویت و تاب‌آور کردن نظام سلامت ایجاد کنند.

مروری بر پیشینه و وضعیت کنونی نظام سلامت کشور در تمامی ابعاد آن، یکی از راه‌های مفید برای افزایش آگاهی برنامه‌ریزان و کمک به آنان برای چاره‌اندیشی بهتر است. بیست و سه سال پس از چاپ اول «کتاب سلامت در جمهوری اسلامی ایران» در سال 1377، و هفت سال بعد از چاپ دوم کتاب برای مستند کردن فعالیت‌های بخش سلامت، لزوم تهیه و تدوین چاپ سوم این کتاب، به ­منظور مستندسازی سیاست‌ها، برنامه‌ها و دست­آوردهای سال‌های اخیر، ­اجتناب‌ناپذیر بود. در این کتاب سعی شده است که  ابتدا تاریخچه، مداخلات و برنامه‌های اخیر، روند شاخص‌های کلیدی، چالش‌های پیش‌رو و در نهایت، ترسیم افق چشم‌انداز و توصیه‌هایی برای آینده آورده شوند.

برای نگارش این کتاب، ابتدا کمیته ­ی مرکزی با حضور جمعی از صاحب­نظران سلامت کشور تشکیل شد. پس از مشخص­کردن عناوین فصول،‌ تیم‌های نویسندگان برای هر فصل از میان خبرگان، موضوعی را شناسایی و پیش‌نویس آن فصل تهیه شد. پس از تأیید فصول از نظر محتوایی توسط خبرگان، موضوعی به­ عنوان ارزیابی علمی، از نظر ساختاری و نگارشی بررسی و ویرایش‌های لازم نیز انجام گرفت. امیدواریم همانند تجربه‌های پیشین برای نگارش «کتاب سلامت در جمهوری اسلامی ایران»، مطالب ویراستاری­ شده ­ی کتاب سوم نیز برای مخاطبان مفید و کاربردی باشد.

ربنا تقبل منا انک السمیع العلیم

و تب علینا انک انت التواب الرحیم